De laatste jaren kijk ik weinig tv. Er ontgaat mij dus van alles. Daar valt overigens heel goed mee te leven. Soms krijg ik tips van mensen over programma’s die ik toch echt wel moet zien. Zo werd mij dringend aangeraden om naar de documentaireserie over Jaap van Zweden te kijken, en dat ben ik de afgelopen dagen aan het doen. Heel inspirerend en bij vlagen ontroerend.
Bovenstaand citaat komt uit die serie. Ik heb het letterlijk genoteerd, het is dus geen schrijftaal, maar spreektaal, de zinsbouw wordt wat meer geïmproviseerd. Van Zweden beschrijft hier heel mooi het dilemma van denken: je hebt het nodig én het zit in de weg. Je moet het dus gebruiken én je moet het bijtijds loslaten. Het kernwoordje in de vorige zin is: bijtijds. Het komt allemaal aan op timing. Tijdens het repeteren moeten musici hun hoofd er helemaal bij houden, tijdens de uitvoering moeten ze zich laten meenemen door de muziek. Ook al werkt het hoofd dan nog steeds, het is dan het hart dat spreekt. Of de ziel. En misschien is dat hier wel hetzelfde.
Gewoon
‘Gewoon de muziek laten stromen’. ‘Dat de dingen gewoon gaan zoals ze gaan’. Gewoon. Heel gewoon. De gewoonste zaak van de wereld is het. En o, zo lastig om dat helemaal te vertrouwen. Muziek wil stromen. Muziek stroomt eigenlijk altijd. De vraag is: mag de muziek door mij heen stromen zonder dat ik me ermee bemoei? Kan ik mij beperken tot: beschikbaar zijn, met alles wat ik in me heb? Misschien uren en uren oefenen, mijn beheersing zodoende vergroten en dan toch bijtijds de controle loslaten, kan ik dat? Nou ja, soms wel, soms niet, natuurlijk.
Maar iedere keer als dat lukt is de beloning groot. Ik laat Jaap van Zweden nog even aan het woord. In een andere aflevering werd hij tijdens een conferentie geïnterviewd en zei (weer heel woordelijk weergegeven): “Er is niet voor mij een gelukzaliger moment dan dat ik op een podium sta en ik doe een Wagner-opera en dat je bij wijze van spreken kan versmelten met de muziek”. “Is dat een orgasme?” vroeg de interviewer. “Nee, dat gaat verder dan een orgasme”, zei hij en lachte er luid bij. “En het is veel moeilijker”. Het is gelukzaligheid die niet makkelijk bereikt wordt. De voorbereiding is hard werken, en de bereidheid van van Zweden daartoe grenst aan het maniakale, hij geeft alles wat hij te geven heeft en eist van zijn musici hetzelfde. Vervolgens: jezelf overgeven aan de muziek. Niet meer werken, maar spelen, en loslaten. En dan genieten, van een Wagner-opera bijvoorbeeld, die trouwens beduidend langer duurt dan het gemiddelde orgasme…
Muziek als medicijn…
Versmelten. Eén worden met de muziek. Naar die kostbare ervaring verlangt ieder musicerend mens. En het mooie is: hij hangt niet af van hoe bedreven je bent in zingen, of in het bespelen van een instrument. Die ervaring is voor iedereen haalbaar, precies op ieders eigen niveau. En als die versmelting plaatsvindt waar mensen samen zingen of spelen, dan gebeurt er een wonder: er komt contact, er komt verbinding. Wij worden niet alleen één met de muziek, maar ook met elkaar. Dat is heerlijk, en bovendien: dat is heilzaam, dat is helend.
Dat gegeven wordt door sommige mensen en organisaties op prachtige wijze ingezet. Een bijzondere club wil ik hier even noemen: Musicians without Borders. Dat is een internationale, in Nederland geboren non profit organisatie, die muziek en muziekonderwijs gebruikt in door oorlog verscheurde gebieden, om de wonden te helpen helen. Dat doen ze al sinds 1999, onder het motto: ‘War divides, music connects’. Vrijdag aanstaande hebben we weer onze jaarlijkse Goede Vrijdag mantra-avond. Dat is altijd een bijzondere avond, waar we een half uur langer zingen (en stil zijn) dan op onze andere avonden. Het is al vele jaren onze gewoonte om de opbrengst van die avond te bestemmen voor een goed doel en deze organisatie verdient dat helemaal.
…en stilte voor het contact
Nog even terug naar Jaap van Zweden. Vele jaren geleden sprak hij in een interview over zijn autistische zoon Benjamin. Die had hem geleerd, vertelde hij, om in de stilte te durven verkeren, iets dat van Zweden niet gemakkelijk afging. Dat had hem erg geholpen om ook in de muziek op zoek te gaan naar het stilste moment. Omdat daar het contact het meest intens kan zijn. Als je deze week, zoals half Nederland, naar de Matthäus Passion luistert kun je er niet omheen: de muziek is indrukwekkend, maar de stille momenten soms nog meer.
Muziek en stilte hebben elkaar nodig. In beide kun je opgaan, in beide kun je versmelten met de ene bron waar de muziek, je mag ook zeggen: waar het leven uit stroomt. Als het een beetje meezit zullen we dat vrijdag ervaren. En ook over een paar weken, op 10 april, als we in een Zondagretraite zingen en stil zijn zullen combineren. En natuurlijk nog veel uitvoeriger tijdens de Zomerretraite van begin juli. Waarover hieronder meer.
“Bleibet hier und wachet mit mir, wachet und betet”, dat lied zingen ieder jaar op Goede Vrijdag en tijdens de retraites zingen we het op een nachtelijk moment. Waakt en bidt. Kijkend naar wat er in de wereld gebeurt, in Syrië, in Turkije, in Brussel, maar wellicht ook wel heel privé in jouw eigen leven, is dat misschien wel meer nodig dan ooit. Waakzaam zijn, bidden. En zingen.
