Wat fijn, zo’n eenvoudige, verhelderende gedachte! Ik kwam ‘m tegen in een boek dat verder helemaal niet over muziek gaat, en ook niet specifiek over spiritualiteit trouwens. Het zinnetje verwoordt prachtig waarom muziek zo wezenlijk is. Laten we het stap voor stap verkennen: muziek, spiritualiteit en (zonder) leer.
Muziek
Je kunt over muziek van alles zeggen, maar in essentie is muziek: een ervaring. Een telkens weer nieuwe ervaring. Of je nou naar muziek luistert, zelf speelt of zingt: je ervaart. En of je nu verwondering, troost, vreugde, verdriet of vrolijkheid ervaart, je ervaart eigenlijk steeds: jezelf. In dit moment. Dat is wat muziek doet.
Spiritualiteit
Als ik dit woord hoor denk ik meteen aan het woord spirit. De lading die dat woord in het Engels heeft gaat in de Nederlandse vertaling ‘geest’ voor een deel verloren. Dus gebruiken wij in onze taal dat woord spirit ook. Het duidt op levendigheid, het klinkt fris, pittig. Het is fijn om met iemand te verkeren die veel spirit heeft, daar word je zelf ook lichter en vrolijker van. Spirit is besmettelijk. Je krijgt er zin van, zin in het leven. En het brengt je bij veerkracht, als je daar behoefte aan hebt.
Spiritualiteit gaat wat mij betreft in de eerste plaats over dat soort spirit. Over die levenslust. Die altijd hand in hand gaat met: eigenheid. Want zin hebben in het leven is natuurlijk: zin hebben in mijn leven. Het eigenaardige leven dat ik leid. En waarvan ik zelf nooit zal kunnen doorgronden waarom ik het leid. Want de reden van mijn bestaan is een mysterie voor mij. Het is een wonder. Weliswaar een wonder waar ik sommige dagen blij mee ben en op andere dagen minder, maar ja, dat lijkt bij het mysterie te horen.
Spiritualiteit gaat over verwondering.
Dus over het kunnen leven mét vragen
en zonder antwoorden.
Er is natuurlijk niets mis met mooie antwoorden, maar antwoorden roepen altijd weer nieuwe vragen op. Kun je die verdragen, kun je open blijven, het ongemak toestaan van onzekerheid, die niet wordt dichtgetimmerd met schijnzekerheden?
Zonder leer
Overal en altijd zoeken mensen antwoorden op de grote vragen van het leven. Via scheppingsverhalen, mythologieën, verhandelingen over het bestaan van goed en kwaad en op allerlei andere manieren proberen we iets meer van dit soms zo moeizame en pijnlijke leven te snappen. Daar zijn tal van inspirerende, bevrijdende en troostende wijsheden uit geboren. En geloofsrichtingen, die, in het beste geval, mensen bijeenbrengen, en waar bemoediging van uitgaat. Ik put er graag uit.
Maar ja, wij mensen hebben de neiging om ons dan aan dat soort wijsheden vast te klampen en ze als onaantastbare waarheden heilig te verklaren. Dan stopt het zelfonderzoek en verstart de leer. Een van oorsprong inspirerende gedachte van een vrije geest wordt dan een dogma, waaraan we moeten gehoorzamen. Dat proces zien we overigens op allerlei plaatsen, het gebeurt in kerken, maar het gebeurt net zo goed in bedrijven, of in de politiek. En het gebeurt ook in de muziekbeoefening! Dan komen er normen waaraan muziek moet voldoen, dan worden mensen met elkaar vergeleken. En dan gaan we geloven dat de ene mens wel kan zingen en de andere niet. Dan is de leer een obstakel geworden voor het vrij beleven van onze muziek en van onze spiritualiteit.
Maar muziek is spiritualiteit die geen leer nodig heeft.
Muziek is in wezen vrij. Muziek is voor ons allemaal beschikbaar. Muziek is een goddelijk geschenk uit een nooit opdrogende bron. Muziek kan ons steeds weer doen ervaren: ik leef! Ik zing, dus ik besta. Ik zing dus mijn energie stroomt. Ik zing en ik verwonder me over mezelf en over wat er gebeurt. Ik ben een wonder!
Die nooit opdrogende bron,
dat is het geheim,
dat is het mysterie.
Kenmerkend voor een wonder is: we kunnen het niet begrijpen maar wel ervaren. En iedere keer als je het ervaart gloort er iets van dankbaarheid. Je wordt meegenomen en je wordt een gelovige, al is het maar voor dat ene moment. Je hoeft niets met dat geloof, er is geen opperwezen dat aanbeden moet worden. Maar je komt er niet onderuit om te weten: er is meer dan ik kan bevatten. En misschien noem je het geen geloof, ook goed. Maar wat je voelt zal je vanzelf dankbaar stemmen. En misschien is dat wel het hoogste geloof?
Vrijdag aanstaande vieren we die dankbaarheid tijdens het laatste Lied van de Ziel voor de vakantie. We zullen de goden toezingen, ongeacht of we erin geloven. We zullen de Irish Blessing zingen, gewoon omdat die zo mooi is. We zullen de volheid van het leven bezingen, en de zomer vieren.
Een goeie week later begint dan de Zomerretraite. De zang- en stilteretraite is de inmiddels traditionele afsluiting van ons cursusjaar. Daar komt nog een keer alles samen. De vreugde van het zingen zal er voelbaar zijn, maar de pijnlijkheid van het leven ook. We zijn er eenzaam in de stilte en toch ook verbonden. We komen er het ongemak en de schaamte tegen die we in ons dragen, maar ze blijken niet het einde te zijn. Want het einde is de muziek, die altijd maar blijft stromen.
