Lieve mensen,
Er is een half jaar voorbij gegaan sinds ik jullie voor het laatst een Brief stuurde. Gelukkig had ik nooit beloofd dat er enige regelmaat in zou zitten.
Je las mogelijk vorige week de nieuwsbrief die Anna rondstuurde. We gaan in mei veertig jaar stembevrijding vieren!
Ik zie nog als de dag van gisteren voor me hoe het ooit begon. Ik wist niks. Ik had geen enkele vorm. Ik had alleen mijn enthousiasme, mijn verlangen. Mijn geloof, kun je ook zeggen. Dus ik wist eigenlijk toch wel iets: jouw ziel wil zingen, dat wist ik. Nee, dat zinnetje kende ik nog niet, maar het was natuurlijk toch al werkzaam in mij. Er hadden zich vijf, zes deelnemers ingeschreven, allemaal mensen die in de therapiegroep zaten waar ik zelf ook aan deelnam en waar het idee ook geboren was. We konden terecht in de therapieruimte, we konden daar echt ons gang gaan. Een piano was er niet. We stonden in een kring en ik nodigde mensen uit om geluid te maken, te zuchten, te zingen. Dat deden we drie kwartier achter elkaar. Toen namen we even pauze. Na de pauze zijn we doorgegaan, met als enige verschil dat ik toen het licht had uitgedaan. Dat had een goed effect, we voelden ons allemaal wat vrijer. Hoe ’t klonk? Nou, de meeste tijd was het een totaal onsamenhangende kakofonie. Af en toe viel er een stilte, maar niet lang, dat durfden we niet, denk ik. Maar soms, vooral in het donkere tweede deel, was het ineens prachtig mooi, open, intens en echt heerlijk.
Nu hebben we dus iets te vieren. En al feestvierend gaan we geld inzamelen voor een doel dat mij al vele jaren na aan het hart ligt. Ik zou het erg leuk vinden als jij erbij zou zijn. Als jij dat ook wil wacht dan niet te lang met kaarten reserveren, want de belangstelling blijkt heel groot te zijn.
Speciaal voor stembevrijders gaan we in dit kader nog een tweede event plannen, in het najaar: een retraitedag. En wel op zaterdag 18 november. Sinds we retraites organiseren ben ik erg van die vorm gaan houden. Zingen en stil zijn. Het lijkt me erg fijn om dat een keer een dag lang met alleen stembevrijders te doen. Je krijgt daar nog een uitnodiging voor zodra we meer details weten.
Wond en wonder
Het idee stembevrijding (niet het woord, dat kwam pas veel later) werd dus geboren in een therapiegroep. Dat is vast niet toevallig. Ik was daar omdat ik zelf ongelukkig was, alleen, zoekend. Ik kwam er mijn eigen gedoe tegen, m’n controle, m’n pijn. En ik vond er uiteindelijk m’n bestemming: stembevrijder worden (ook dat woord kwam natuurlijk pas veel later). Een paar dagen geleden luisterde ik naar een podcast die me nog eens wees op de samenhang van die twee en de logica van de volgorde waarin ze zich manifesteren: eerst de wond, dan het wonder.
De podcast waar ik op doel is van Jaap Voigt. Op zijn site tref je er tientallen aan, doorgaans van een minuut of twintig per stuk, over allerlei onderwerpen. De meeste heb ik inmiddels beluisterd, maar ik heb er ook nog een aantal te goed. In komende brieven zal ik er vast nog wel eens op terugkomen.
In de afleveringen 28 en 29 van zijn podcastserie ‘De Kunst van het Mens Zijn’ bespreekt hij de wounded healer, de gewonde genezer. Hij beschrijft erin hoe in de oude soeficultuur derwisjen aan jongens die volwassen worden een fluit geven. Dat is natuurlijk een fallisch symbool. Maar niet zomaar een. Een fluit heeft gaten en die gaten zijn essentieel: de muziek kan ontstaan omdat er gaten in de fluit zitten. De symboliek is: het zijn onze kwetsuren die ons in staat stellen om van betekenis te zijn. Om onze bijdrage te leveren. Om onze muziek te maken. Waar je pijn lijdt, rouw doormaakt, kneus wordt, daar word je ook ontvankelijk. Tegen de tijd dat je een bepaalde pijn in jezelf hebt kunnen integreren kun je voelen: daar ben ik een stukje wijzer geworden, meer mens. Herken je dat? Zo vaak heb ik al mensen horen zeggen (inclusief mezelf): het heeft pijn gedaan, ik zou er nooit voor gekozen hebben, maar ik had het ook niet willen missen.
Een deur naar wijsheid
Jaap Voigt haalt dan Carl Jung aan: ieders wond is een persoonlijk iets, hij is bij iedereen anders. Maar dat we wonden hebben is universeel, is onvermijdelijk, het hoort bij dit leven. De wond is een deur naar het bovenpersoonlijke. Een deur naar wijsheid. Uit de verwonding ontstaat de muziek. De wond ontstaat in de lineaire tijd (het gebeurde toen en toen, daar en daar) maar opent een deur naar de eeuwige tijd. Het is een deur tussen het tijdelijke en het eeuwige. Zo wordt de persoonlijke gift geopend die jij bent voor deze wereld. Daarnaast doe je allerlei vaardigheden op, maar dit is de essentie van wat je te geven hebt. Je talent, zouden wij zeggen. Je wonden maken je tot instrument, daardoorheen kan muziek stromen, of in de woorden van Jaap Voigt: daardoorheen kan een stem spreken. En dat geeft jou dan ook bestaansrecht. Je krijgt eigenlijk een grote gift die je niet wil hebben. En juist die opent je voor het wonder dat je bent.
Dat illustreert ook nogmaals dat je niet eerst van je gekneusdheid genezen hoeft te zijn alvorens je je wonder kunt geven. Je moet ’t jezelf wel hebben toegeëigend. Dat kan een heel proces zijn, maar ieder stapje dat je daarin zet geeft je iets in handen wat je vervolgens door kunt geven.
Half, half, heler
In de Griekse mythologie bestaat er een halfgod, Cheiron. Hij is half paard, half mens en wordt gezien als beschermheer van de muziek. En hij is een heler. De mythe over hem beschrijft hem als een onsterfelijk wezen die door een ongelukkig voorval een heel pijnlijke wond oploopt, hij ‘sterft’ van de pijn, maar kan dus niet sterven. Hij doet van alles om van z’n pijn af te komen en vindt zo allerlei manieren (waaronder muziek) om van alles te genezen en kan daarmee vele anderen helpen, maar niet zichzelf. Hij moet zelf door anderen gered worden, uiteindelijk wordt Cheiron uit zijn lijden verlost nadat hij zichzelf heeft opgeofferd om een ander uit zijn lijden te verlossen. Wij zijn net als hij deels goddelijk, eeuwig, en deels hebben we een wond. Dat is mens zijn: kneus en wonder, onscheidbaar van elkaar.
Ziehier één van mijn lessen uit de afgelopen veertig jaar: koester je wond. Zoek er geen afleiding voor, of verdoving, verberg ‘m niet onder een of ander spiritueel verbandje. Strooi er ook niet nodeloos zout in, wees mild. Loop er niet mee te koop, maar hou jezelf er ook niet alleen mee. Open je ervoor, beetje bij beetje, alsof je een cadeau uitpakt waarvan je nog geen idee hebt wat het zal blijken te zijn.
Gabor Maté, een Canadese arts die zich grondig in het verschijnsel trauma heeft verdiept (op internet vind je mooie interviews en lezingen van hem) zegt het zo: pijn is onvermijdelijk in het leven. Het probleem is niet de pijn. Het probleem ontstaat als je als kind alleen was met de pijn, dat er geen veiligheid was. Heling is: die pijn beleven in een veilige context, waar je gehoord wordt, gezien, gewaardeerd, gesteund.
Dat is wat wij doen, hopelijk ook de komende veertig jaar. En dat kunnen we doen als we zelf dealen met onze eigen pijn, anders is het nog steeds onveilig.
Lijden en vreugde, daarover gaat stembevrijding. We hebben het veel vaker over de pijn dan over de vreugde. Maar dat geeft niet, de vreugde komt er altijd weer achteraan, vroeger of later. Echt waar. En dan gaan we zingen, heerlijk zingen.
Alle goeds voor jou en je praktijk, hoe groot of klein ook,
Jan
