Kijk, daar geniet ik nou van. Een Chinese zenleraar uit de 8e eeuw en een Italiaanse mystica uit de14e eeuw die hun tijdgenoten (en ons, zoveel eeuwen later) met een bijna identiek beeld voorhouden: mens, durf te leven zonder voorkeur. Alles hoort erbij. Er bestaat helderheid omdat er duisternis bestaat. Er bestaat geluk omdat er pech bestaat. Verwelkom dus alles even gastvrij.
Zo kunnen we nog even doorgaan. Er bestaat ziekte omdat er gezondheid bestaat. Er bestaat leven omdat er dood bestaat. Er bestaat vrolijkheid omdat er treurnis bestaat. Er bestaat groei omdat er verval bestaat. Vul dit rijtje vooral aan met je eigen voorbeelden. Als je er even bij stilstaat is het heel logisch, heel natuurlijk, heel menselijk ook. Maar onze maatschappij heeft het daar niet zo op. Wij doen massaal alsof het één beter is dan het ander. Beter gezegd: onze cultuur leert ons dat het één beter is dan het ander. Je hoeft maar één reclameblok op tv te bekijken om te zien hoe ons wordt ingeprent dat we ons geluk moeten najagen en trouwens ook waar dat geluk te vinden is: in meer consumptie (en meer verzekeringen, en o ja, meer pijnstillers). En daar heb je recht op! Zouden de reclamemakers (en de influencers, en de politici) het zelf geloven? Of weten ze eigenlijk wel beter?
Leve de verstoring
De afgelopen maand was ik ziek, ik kreeg bezoek van een fikse longontsteking. Dat was een leerzame periode. Ik heb natuurlijk net als iedereen voorkeur voor gezondheid boven ziekte, maar iets in mij houdt er toch ook erg van als het normale leven verstoord wordt. Een forse streep door alle verwachtingen en plannen en me dan moeten overgeven aan wat het leven (en het lichaam) voor me in petto heeft. Die overgave was er natuurlijk niet steeds, maar op de momenten dat hij er wel was voelde ik opluchting: ik hoef het niet meer zelf in de hand te houden, ik heb het ook niet in de hand, laat ik het maar vertrouwen. En dan is er ineens meer ruimte. Zowel feitelijk, in m’n leeggemaakte agenda, als ook in de ervaring van: ik hoef het allemaal niet zelf, er wordt voor me gezorgd.
Ik die ruimte kwam ik toe aan lezen. Zo las ik De mythe van normaal van de Canadees / Hongaarse arts en traumadeskundige Gabor Maté. Een dikke pil, maar ik had er tijd voor, en pillen zijn soms heel goed voor een zieke. Maté laat heel helder zien hoe wij in een maatschappij leven die ons vervreemdt van wie wij van nature zijn, en hoe die vervreemde maatschappij doet alsof ze normaal is. Maar dat is ze niet, en als we ons dat niet bewust worden dan komen we in grote verwarring terecht. Die verwarring zien we trouwens overal om ons heen. En het is aanbevelenswaardig om ook in jezelf te zien waar die verwarring jou te pakken heeft.
Wil je geluk of genot?
Laat ik een korte passage uit het boek citeren die mij enorm aansprak (veel meer citaten eruit tref je desgewenst hier aan). Maté ontleedt daar fijntjes hoe dat wat ons economisch systeem verkoopt als geluk in werkelijkheid genot is. En dat is iets totaal anders. Hij citeert dan Robert Lustig, een Amerikaanse kinderarts: “Genot is: ‘Dit voelt goed. Ik wil meer.’ Geluk daarentegen is: ‘Dit voelt goed. Ik ben tevreden. Ik ben compleet.’ “
Geluk gaat dus over vrede. En vrede ontstaat daar waar je je eigen voorkeuren los kunt laten. Voor de helderheid: natuurlijk hebben we allerlei voorkeuren over de toekomst, dat is zelfs toe te juichen, daar leeft verlangen en hoop. Maar hier gaat het me om het loslaten van verzet tegen hoe het nu is. Dat komen we natuurlijk ook voortdurend tegen als we zingen. Je had misschien wel een andere stem willen hebben, maar je hebt deze stem. Je had misschien wel meer adem willen hebben, of meer volume, of meer virtuositeit, maar je bent waar je bent. En precies daar kan je muziek beginnen, precies daar kun je je openen voor wat er wél is, voor jouw eigenheid, voor jouw bijdrage. Daar kun je soms zelfs voelen: dit is mijn lied, dit ben ik, ik ben in wezen muziek. Als jij het niet zingt blijft het ongezongen. Niemand anders kan jouw lied zingen, jouw bijdrage leveren, de rijkdom van jouw hart vertolken. En het leven biedt je steeds weer nieuwe zang-kansen, want zo zit het leven in elkaar. Misschien durf je vandaag wel te zingen wat je gisteren nog moest inslikken?
Nieuwe ruimte
Soms komen die kansen in een aangename vorm: je ervaart iets waar je heel blij van wordt en je wil het wel uitjubelen van pure vreugde. Soms zijn ze lastig of ronduit pijnlijk, je wordt geconfronteerd met een rauw verlies en je stem breekt. Maar ook dit is een kans, ook hierin zit een lied, een jammerklacht, een fado wellicht, die beter dan woorden tot expressie kan brengen hoe jij je voelt. Daarna is er meer ruimte, meer vrijheid, meer vrede. Ja, meer geluk. Sinds een paar jaar geef ik samen met mijn collega Sarah af en toe een dag over hoe steunend, troostend en helend muziek kan zijn als er rouw is (begin april is er weer zo’n dag). We noemen die dagen: Nieuwe Ruimte, want dat is precies waar we, door ons lijden heen, terecht kunnen komen. Dat is een mysterieus gegeven: zingen kan ons in een grotere ruimte brengen, en hoewel niemand van ons voorkeur heeft voor verlies zouden we die grotere ruimte toch niet leren kennen zonder dat verlies.
Nieuwe ruimte kun je natuurlijk in allerlei vormen ontdekken, en daarom hebben we een breed scala aan activiteiten, groot en klein, kort en lang, op allerlei plaatsen in het land. En daar ben je heel welkom, met allebei je handen, allebei je voeten, en je hele stem.
Ik wens je vrede met je bestaan.
