De afgelopen week mocht ik weer eens in Brabant optreden. Daar, in het katholieke zuiden, liggen mijn wortels. Precies zoals je je voorstelt bij een roomse jongen: misdienaar, kerkkoor, later jongerenkoor, lector. Bij de paters op school, meedoen met Pax Christivoettochten en later naar Taizé. Een deel van die opvoeding heb ik achter me gelaten, maar een deel is bij me gebleven.
Soms heb ik daar last van, bijvoorbeeld in de vorm van een onbestemd soort schuldgevoel, een gevoel van tekort schieten dat met de feitelijkheid niet rijmt maar zich daar niets van aantrekt. Ik zie nu wel dat in de dogmatiek altijd de nodige menselijke beperking sluipt. Maar waar de dogmatiek (ook in mij, natuurlijk) vermeden kan worden ontstaat ruimte voor de mystiek, en valt er veel te genieten van de overgeleverde wijsheid.
Het was een optreden voor de Beweging van Barmhartigheid. Als je bij deze naam een katholieke of minstens christelijke achtergrond vermoedt heb je het bij het rechte eind. Maar traditioneel dogmatisch is deze beweging allerminst. Het gaat hier niet om een verplicht soort van naastenliefde, maar om oprechte medemenselijkheid. Hun motto is simpel en prachtig. Én is, onbedoeld, een geweldig accurate beschrijving van het zangproces zoals ik dat zie. Het luidt: Zien – Bewogen worden – In beweging komen.
Voor die dag heb ik getracht dat motto in zangtermen te vertalen. Dat was behelpen, zo bondig kreeg ik dat eigenlijk niet voor elkaar. Ik kwam tot: inademen – leven voelen – tot klinken brengen. Of: waarnemen – laten trillen – van harte geven. Allemaal wel waar, maar het heeft nou niet bepaald de kracht van dat puntige motto.
De afgelopen dagen heb ik wat teksten gelezen van Anselm Grün, een hedendaagse Duitse monnik die er geweldig in slaagt om de wijsheden van de katholieke traditie te ontdoen van de saus van verplichting waarmee ze al te vaak opgediend werden in mijn jeugd. Hij schrijft onder meer over zwijgen, luisteren, en van daaruit spreken. Vervang het woord ‘spreken’ door ‘zingen’ of in het bovenstaande citaat van hem ‘woorden’ door ‘klanken’ en je hebt een mooie handleiding voor ‘barmhartig zingen’, dat is zingen vanuit het hart, met weet van de pijn die daarin ook huist.
Zo kom ik tot een nieuwe vertaling van dat drie-stappen-motto. Ook niet volmaakt, maar toch al beter: luisteren – muziek worden – klank geven.
Stap één is luisteren. Naar binnen, allereerst. Gewaarzijn van wat er in je lijf te ervaren valt is daar al een mooie stap in. De inademing is daarbij heel behulpzaam. Aanvaarden wat er is, waar je nu bent en daar eigenlijk ook gewoon nieuwsgierig naar zijn. Luisteren naar wat van buiten komt hoort er ook bij, maar dan uitsluitend om weer te kunnen voelen wat het met je doet, niet om er op te reageren. Hier is stilte nodig, zwijgen, durven wachten.
Stap twee gaat over de trilling die in ons is, soms ook echt fysiek voelbaar. Daarin zijn wij muziek. We denken maar al te vaak dat we muziek moeten maken, maar waarom? Hij is er al, hij leeft in ons. Als we (stap één) oprecht luisteren dan horen we, dan voelen we de muziek die door ons heen beweegt. En dan kunnen we daar ook gehoor aan geven. Gehoorzamen is een beladen woord, maar ja, daar gaat het natuurlijk wel om: je eigen muziek gehoorzamen, niet ingrijpen, het niet beter willen weten.
Als we dat durven dan volgt stap drie bijna vanzelf. Dan geven we wat in ons is, we brengen het in klank naar buiten. Onze eigen klank, uniek, afwijkend, eigenaardig soms. We doen niet ons best om te zingen wat we denken dat anderen willen horen of hoe het het beste lijkt te passen bij wat anderen zingen. Nee, we volgen onze innerlijke muziek, en in het beste geval zingen we niet zelf maar worden we gezongen. Dan wordt het goddelijk mooi. En ja, dat woord gebruik ik natuurlijk met opzet. Muziek is goddelijk, maar dan moeten wij het wel laten klinken, zonder ons is het onhoorbaar.
