De afgelopen week was ik te gast bij de Nederlandse tak van een groot Amerikaans bedrijf. Tijdens een bijeenkomst met alle leidinggevenden stond het thema ‘aandacht’ centraal. Dat kwam voort uit de observatie dat er vandaag de dag zoveel is dat mensen afleidt van hun werk. Veel technologische vooruitgang die bedoeld is om ons leven te vergemakkelijken maakt het ons juist moeilijk om echt onze aandacht ergens bij te houden. Hoe vaak kijk jij op je telefoon, hoe vaak check jij je mail, hoe snel reageer jij op binnenkomende appjes?
Ik vind het eigenlijk heel interessant dat de leiding van zo’n groot bedrijf dit onderwerp zo serieus neemt. En op het idee kwam dat zingen een manier zou kunnen zijn om juist op dit punt iets te leren. Ik ben daar natuurlijk gretig op ingegaan. Want ja: zingen vergt aandacht. Zingen vergt je volledige aanwezigheid. Zingen vergt trouwens ook aandachtige luisteraars. En dus is zingen een prachtige oefening in aandacht.
Doen ze het of doen ze het niet?
Het was natuurlijk wel spannend. Zouden de aanwezigen bereid zijn om zich te openen hiervoor? Zouden ze zich durven overgeven aan zingen, juist in dit gezelschap? Nou, die vraag was binnen een minuut beantwoord. Er kwam binnen de kortste keren een hoeveelheid geluid uit de groep die mij zowat omverblies. Het leek het Feyenoord-legioen wel. Toen ik even later vroeg wat men erin ervoer zeiden een paar mensen: ‘pure vreugde’.
Dat brengt ons bij de observatie die Wim Kayzer z’n hoofdpersoon laat formuleren. Wie even helemaal samenvalt met het moment, die kan zomaar ineens in vreugde terecht komen. Ik vind dat mooi gezegd: je bemoeit je alleen maar met wat er is, het maakt even niet uit waar het naar toe gaat. Er ontstaat flow. Dat is overgave.
Als dat zo makkelijk gaat, zo binnen een minuut, is er dan nog wel iets te leren? Is er eigenlijk wel een probleem? Ja hoor, dat was er wel. Want al snel bleek: dat enorme enthousiasme was heel fijn, maar tevens een grote valkuil. Men is in dit bedrijf gewend om er vol voor te gaan. Zeg maar gerust: overvol. Doelstellingen zijn er niet om gehaald te worden, maar om overtroffen te worden. Het ziekteverzuim is laag in het bedrijf, maar áls er iemand uitvalt is het vaak door een burn-out. Daar wringt de schoen. Er ontstaat een sfeer waarin multitasken gewoon wordt, terwijl dat nou juist niet kan. Daar zijn we niet op gebouwd namelijk.
Niet oplossen maar inbrengen
Te hard werken (en te hard zingen) heeft maar één oorzaak: angst. Angst om tekort te schieten, angst om door de mand te vallen, er niet bij te horen of voor zwak of lui te worden versleten. Allemaal angst. Allemaal heel menselijk. Niet veel anders dan jezelf terugtrekken omdat het toch niks wordt. Of braaf meedoen en vooral niet willen opvallen. Allemaal angst die bij de één een andere vorm aanneemt dan bij de ander. En die contact in de weg staat.
En er is ook maar één uitweg: juist daar contact over maken met anderen. Niet proberen het in je eentje op te lossen, maar het inbrengen. Dat zal leiden tot herkenning, we kennen immers allemaal kwetsbaarheid. Contact helpt ons dat te aanvaarden. Het brengt ons trouwens ook weer in het moment. Verleden en toekomst vallen even weg. We ontsnappen aan de tijd. En dan ineens: pure vreugde. Die dan weer bezongen wil worden natuurlijk.
In de loop van de middag konden we ook stil worden met elkaar. Samen stil zijn is minstens zo verbindend als samen zingen – vraag dat maar aan de supporters van Feyenoord, die zondagmiddag massaal twee minuten stil waren om het bombardement op Rotterdam te gedenken.
Na afloop van de bijeenkomst raakte ik met iemand aan de praat over stembevrijding. Mensen vinden dat soms een pretentieuze term. Maar hij zei: ‘Dat lijkt me het verkeerde woord, want dit bevrijdt veel meer dan alleen m’n stem, dit bevrijdt mij!‘ Nou ja, dat is natuurlijk waar. Omdat onze stem onlosmakelijk verbonden is met wie wij in wezen zijn.
De vreugde die Wim Kayzer beschrijft, daarover gaat stembevrijding. Daarover gaat onze opleiding die niet voor niets ‘Ode an die Freude’ heet. Waarin we mensen opleiden om andere mensen bij die vreugde te brengen. Ikzelf kan mij weinig mooiers voorstellen.
