Het bovenstaande citaat kwam ik deze week tegen in een mooi interview met de cabaretier en filosoof Tim Fransen, van wie ik een fan ben. Zijn combinatie van humor en diepgang spreekt mij aan. Goeie humor zonder diepgang kan ook leuk zijn, en ware diepgang zonder humor kan ook inspirerend of ontroerend zijn. Maar waar die twee samenkomen daar ontstaat troost, verbinding, bemoediging. Daar zijn lachen en huilen even welkom, hoofd en hart, slimheid en vertwijfeling, vraagtekens en uitroeptekens, dood en leven. Voor al het menselijke wordt dan plaats ingeruimd, en ik voel herkenning.
Fransen beschrijft in het interview onder meer het maakproces van zijn podcast over deze corona-maanden. Het zijn eigenlijk kleine voorstellingen, en Daniël Samkalden, zijn vaste regisseur is erbij betrokken. ‘Er komt altijd een moment dat ik niet meer zie hoe het moet lukken. Dat is voor een groot deel te danken aan Daniël, die mij met zijn kritiek tot wanhoop drijft. Het punt van wanhoop is meestal de doorbraak, gevolgd door ontlading en opluchting zodra een voorstelling in première is gegaan.’
Je hoeft geen cabaretier te zijn om dit proces te herkennen. Als je iets in de wereld wil zetten wat nieuw is en wat er voor jou echt toe doet dan komt ergens die fase van: gaat dit wel lukken? Je hebt je in iets ongewis gestort, en ook al heb je inmiddels genoeg ervaring om te weten dat het doorgaans gewoon goed komt, dan nog heb je geen garantie dat dat nu weer zo zal zijn. En ongewisheid is geen prettige staat van zijn. Durf je dan los te laten? Durf je zelfs de wanhoop te verwelkomen?
Een liefdevolle duw
Ik denk dat daar een diepe levensles zit. Dat echte levenskunst gaat over het steeds weer verwelkomen van wat er is. Het ongemak, de frustratie, de stagnatie, de wanhoop niet als tegenstanders proberen uit de weg te ruimen, op te lossen. Er niet proberen vanaf te komen, maar er in gaan. Dat lijkt Tim Fransen te doen. Hij is vast niet blij met de wanhoop, aangenaam zal dat niet zijn, maar hij vertrouwt de wanhoop wel. En hij heeft een bondgenoot: een regisseur die zoveel vertrouwen in hem heeft dat hij hem niet ontziet, maar de wanhoop in durft te duwen. Dat lijkt onvriendelijk, maar het is natuurlijk gewoon een vorm van liefde, van vriendschap. En beiden weten ze diepweg: deze fase van lijden is nodig om in een nieuwe ruimte te komen, die we nu nog niet kennen.
Dat vertrouwen wens ik iedereen toe die in deze corona-tijd terecht gekomen is in wanhoop, in stagnatie, in zorgelijkheid. En vertrouwen betekent niet: ik weet zeker dat het goed komt. Het betekent eerder: ik durf te leven met dat wat op mijn pad komt, ik geef me over, ik mag er alles over voelen, wanhoop, angst, boosheid, blijheid, opgetogenheid, in iedere vorm en in iedere volgorde. Het is vertrouwen in de eigen waardigheid en veerkracht. En vertrouwen op: ik hoef het niet alleen te doen, ik open me voor hulp, want dat ben ik waard.
Voor ons, stembevrijders, is dit een bepaald uitdagende tijd. Bij al onze werkzaamheden moeten we ons afvragen of het verantwoord is wat we doen. Grote samenzang-activiteiten zitten er niet in tot we meer weten over hoe het virus zich verspreidt. Maar er is ook een andere, hoopvolle kant. We vinden nieuwe online-vormen uit, die ongekende werking blijken te hebben. En ik zie een verrassend effect op mezelf en op veel deelnemers: de anderhalvemeternorm dwingt ons om meer op onszelf te staan, ieder net iets meer in de eigen ruimte. Het brengt ons enerzijds bij onze eigen eenzaamheid, maar het kan ons anderzijds ook bij een nieuwe laag van onze eigen kracht brengen en bij een dieper doorvoelen van ons gezang.
Een trouwe bondgenoot
Onze trouwe bondgenoot is de muziek. Die alles in zich op kan nemen, die ons doet voelen dat alles toch altijd doorstroomt, dat alles tijdelijk is. Muziek die overvloed is, die alles kan verklanken, die troost en bemoedigt en optilt. Die de diepste lagen in ons bereikt, daar waar geen woorden meer kunnen komen, en waar onvermoede hoeveelheden levensenergie beschikbaar zijn, iedere keer als we het weer aandurven om te omarmen wat er op ons pad komt. En uiteindelijk: muziek die jubelt. Van opluchting, van vreugde, van pure levenslust.
De pandemie veroorzaakt wereldwijd lijden en zet ons dagelijks leven op z’n kop, maar wie weet zal hij ons en onze wereld transformeren in een richting die hard nodig is. Transformatie, echte duurzame verandering, is een spannend proces, en gaat altijd met pijn gepaard, en met offers. Omdat we ons instinctief verzetten tegen pijn ontstaat er ook verharding. Het enige echt werkzame antwoord daarop is zachtheid. Met zachte ogen kijken naar onszelf en naar elkaar. Met zachte oren luisteren naar wat anderen ons te zeggen hebben, alle anderen, dichtbij of verder weg, ook mensen met een ander perspectief, een andere huidskleur of een andere beleving van seksualiteit. Werkelijke zachtheid is heel iets anders dan weekheid. Werkelijke zachtheid duwt ons soms eerst de wanhoop in. In diep vertrouwen.
Stembevrijding doorloopt dat hele proces eigenlijk keer op keer. Iedere keer als je er weer aan begint is het een avontuur, er zijn dus geen garanties. Behalve misschien één, want neem maar van mij aan: saai wordt het niet. Wie zich overgeeft aan zingen die voelt: ik leef!
Dat wens ik je graag toe.
