We leven in spannende tijden. Turbulente tijden. Verwarrende tijden. Interessante tijden.
Bijna altijd als ik een column schrijf moet ik mezelf ervan weerhouden om zo’n beginzin te kiezen. Het is zo’n open deur. Maar vandaag doe ik het toch. Want het is wel waar. En we moeten het erover hebben, want deze tijd vraagt iets van ons.
Vaak kies ik als startpunt van deze column een mooi en graag ook wijs citaat van een filosoof, een kunstenaar, een schrijver, een wetenschapper. Nu heb ik, ik denk voor het eerst, een politica het eerste woord gegeven.
Een goed teken
Na de verkiezingen van een paar weken geleden stonden de kranten natuurlijk bol van de reacties en commentaren, van allerlei aard. Ze waren meer of minder blij, meer of minder gefrustreerd, meer of minder verstandig, meer of minder doordacht, meer of minder eerlijk. Er was er één die er voor mij uitsprong, en die heb ik boven deze column gezet. Esther Ouwehand sprak wijze woorden die getuigen van een wat afstandelijker perspectief dan hoe we onze politici doorgaans horen. En deze ene zin vervulde mij meteen met hoop. Want de tijden waarin we leven zijn niet zomaar spannend, ze zijn nou juist spannend omdat we getuige zijn van de vooravond van grote veranderingen. Gevestigde belangen houden daar natuurlijk niet van. Hun verzet is dus een goed teken: er komt beslist verandering aan.
Op dit punt aangekomen is het belangrijk om de verleiding te weerstaan om te denken dat de mensheid te verdelen is in twee kampen: de goeieriken die willen veranderen en de slechteriken die hun gevestigde belangen verdedigen. Op een bepaald niveau is dat waar en moeten we daar iets mee, maar het zou veel te simpel zijn om het daartoe te beperken. Want het punt is nou juist: we hebben die twee kanten allemaal ook in onszelf. En daar wordt het spannend. En interessant. En soms ook verwarrend. En turbulent.
Wat staat ons te doen?
Wat staat jou en mij nu te doen? Ik zou zeggen: onderzoek, eindeloos veel onderzoek. Op allerlei manieren. Bovenal: zelfonderzoek. Hoe verhoud ik me tot de transitie waar deze maatschappij op af koerst? Wat is mijn gevestigde belang? Ben ik bereid in te leveren, echt in te leveren, als dat nodig blijkt? Als ik dat onderzoek bij mezelf doe stuit ik al snel op angst, oude en irrationele angst, die zegt dat ik ervoor moet zorgen dat ik m’n schaapjes op het droge heb en houd, want ik moet voor mezelf en mijn dierbaren kunnen zorgen. Waar stuit jij op? Misschien op angst, misschien op pijn, misschien op eenzaamheid, misschien op een harde, verstrakte laag waar je niet makkelijk langs komt, misschien op oordelen, verwijten, gemis, misschien op gehechtheid, misschien op iets mistigs, dat kan ook. Dit onderzoek is niet per se makkelijk en het kan alleen echt gedaan worden in een grote zachtheid.
En al onderzoekend worden de vragen doorgaans niet kleiner maar juist groter: wie ben ik eigenlijk, wat is dit voor een bestaan, wat is werkelijk belangrijk? Grote vragen die niet altijd te beantwoorden zijn, maar de vragen zelf openen ons. Ze openen ons ook voor elkaar, want wie echt nieuwsgierig wordt naar zichzelf wordt ook nieuwsgierig naar de ander. Wie ben jij? Waar ben jij bang voor, waar hoop jij op? Wat is jouw gevestigde belang? En als we ons hart openen dan komt vroeger of later doorgaans als vanzelf de vraag: waarmee kan ik jou van dienst zijn?
Voor dat soort grote vragen…
Voor dat soort grote vragen is de democratie eigenlijk bedoeld, lijkt me. Al 2500 jaar. Elkaar echt willen beluisteren, iedere stem willen horen en dan samen tot een (altijd tijdelijk) antwoord komen waar we mee verder kunnen. Heb je de film Women talking gezien? Dat is een prachtig verhaal over de werkzaamheid van echt luisteren naar elkaars pijn en behoeften, en dan tot een besluit komen wat door iedereen gedragen kan worden. Er wordt trouwens nog in gezongen ook, dat zal geen toeval zijn. Lijkt onze democratie daar een beetje op? Nou, nee, nog lang niet. Het lijkt vooral te gaan om gevestigde belangen. De uitvoering die we vandaag de dag voor ons zien is heel gebrekkig, maar de essentie deugt, want die zegt: jouw stem doet ertoe, jij bent het waard om gehoord te worden.
Voor dat soort grote vragen…
Voor dat soort grote vragen is religie en spiritualiteit ook bedoeld, lijkt me. Al sinds mensenheugenis. Maar dat is voor veel mensen helemaal buiten beeld geraakt. In de eerste versie van deze column schreef ik: iedere religieuze of spirituele stroming is ontstaan vanuit de behoefte om te onderzoeken. Toen ik die versie aan mijn collega Anna liet lezen schreef ze me terug: ‘Zou dat zo zijn? Zou er niet ook een andere basis kunnen zijn? Ik zou ook denken dat sommige stromingen juist zijn opgericht om iets te controleren, macht uit de oefenen, etc’. Ik snap die reactie heel goed, want zoals dat gaat met alles wat waarde heeft: het wordt vervolgens misbruikt door mensen die macht hebben. Mensen met een gevestigd belang die bang zijn, kun je ook zeggen. Maar de oorspronkelijke waarde van religie is dat er een heilige, dus heelmakende, ruimte ontstaat om te zijn met de grote vragen die het leven aan iedereen stelt. Er wordt trouwens vaak ook nog bij gezongen ook, dat zal vast geen toeval zijn. Lijken onze religies een beetje op zo’n open onderzoeksmodel? Nou, nee, dus, lang niet altijd. Ze vervallen maar al te vaak in de vergissing dat ze antwoorden moeten geven en dat mensen zich daaraan ook nog moeten houden. De uitvoering die we vandaag de dag voor ons zien is dus heel gebrekkig, maar de essentie deugt, want die zegt: jouw vragen doen ertoe, jij bent het waard om erbij te horen, jij deugt, kom, zing maar mee.
Voor dat soort grote vragen…
En voor dat soort grote vragen is stembevrijding ook bedoeld. Al ….. 40 jaar, nou ja, dat is toch ook best lang (kom jij het met ons vieren op 12 mei?). Stembevrijding: jij met jouw stem, jij met jouw muziek, wat is jouw bijdrage, wat is jouw lied? Wat gaat er nog in jou schuil? Wat verlangt ernaar om gehoord te worden? Kom, verhef je stem, in zachtheid én in stevigheid, zing met ons mee. En al zingend komen we onszelf en elkaar tegen en onderzoeken we wat er opkomt. Ook in het zingen komen we onze eigen gevestigde belangen tegen, groot en klein, onze angsten en onze beperktheid, ons tekortkomen en tekortschieten. Maar we bewegen er in mildheid doorheen en worden vrijer, steeds vrijer. We oefenen, want we staan aan de vooravond van grote veranderingen, en willen we niet allemaal dat die veranderingen uiteindelijk vreugde brengen, verbroedering, liefde, schoonheid?
Doe je mee? Je bent van harte welkom.
PS
Voor het eerst sinds corona kom ik, eind mei, ook weer een keer naar België, daar zie ik naar uit.
