De meeste mensen die ik ken, ikzelf inbegrepen, hebben een vrij moeizame relatie met hun eigen onvolmaaktheid. Als concept, als theorie valt het best te verdragen. ‘We zijn onvolmaakt en dat is eigenlijk volmaakt’. Ik hoor dat mezelf ook wel eens zeggen, en mensen horen dat ook graag, een positieve draai is altijd fijn. Maar als het dichterbij komt wordt het lastiger. Als mensen mij nalatigheid verwijten, zich gekwetst voelen of door mij niet gezien, of als ik er om welke reden dan ook pijnlijk naast zit met wat ik zeg of doe, tja, dan gaan er in een split second andere programmaatjes in mij draaien. Ik voel mij afgewezen, en dat gevoel roept meteen iets heel vertrouwds op: mijn eigen negatieve zelfbeeld. Mijn zelfafwijzing, kun je ook zeggen.
Zeg maar ja
Herken je dat? Zeg maar ja, want het is volstrekt menselijk, en onvermijdelijk. Ongetwijfeld ziet het er bij jou net weer iets anders uit dan bij mij. Maar sinds ik er, bijvoorbeeld binnen onze opleiding, wat meer studie van maak, is het me volstrekt helder: we hebben het allemaal. De meeste mensen weten desgevraagd ook meteen hoe het er bij henzelf uitziet. Het zijn allemaal varianten op een gevoel van tekort: ik ben niet goed genoeg, ik hoor er niet bij, ik doe er niet toe, het wordt niks met mij. Ik raad je trouwens aan om je heel bewust te zijn van wat jouw eigen formulering is. Niet omdat dat zo leuk is, het is vooral heel pijnlijk, en eenzaam. Maar het je niet bewust zijn is nog veel treuriger, dan gaat deze zelfafwijzing ondergronds z’n werk doen en dan ben je pas echt in de aap gelogeerd.
Gaat dit nog een beetje een opgewekte, hoopgevende column worden of hoe zit dat?
Ja, maar heb nog even geduld, hou nog even vol. Eerst moeten we namelijk alle pogingen staken om dat negatieve zelfbeeld te bestrijden, te relativeren, te bagatelliseren. Het valt niet te bestrijden, het is namelijk volstrekt irrationeel, totaal onvatbaar voor iedere redelijkheid. Wat ook niet helpt is een zinnetje als: het valt eigenlijk wel mee bij mij. Mijn eigen ervaring is eerder: het is nog veel erger en pijnlijker dan ik dacht. En ziehier dan mijn blijde boodschap: dat geeft niet. Hoe meer je het echt durft aan te kijken, des te meer zal steeds opnieuw blijken: het is eigenlijk best te verdragen. En hoe meer je het met anderen durft te delen, des te meer draagkracht je in jezelf blijkt aan te treffen. En misschien nog wel bovenal: hoe troostrijk dat ieder mens om mij heen, ook de door mij meest bewonderde, hier allemaal op hun eigen manier mee moeten leven.
Betekent dat dat het verdragen ervan het maximale is waar we op kunnen hopen?
Picasso biedt perspectief. Hij zegt eigenlijk: niets is ooit definitief af. Als ik zijn citaat iets mag aanpassen: heb je ooit een mens gezien die af is? Nee, natuurlijk, ieder mens is onaf. Ik houd van dat woord ‘onaf’. Het betekent in wezen precies hetzelfde als ‘onvolmaakt’. Maar het biedt een opening op precies het goede punt. Wij zijn onaf betekent: we zijn in proces. We zijn in beweging, we zijn aan het leren, we zijn aan het ervaren. Ik ben er nog niet, maar ik hoef er ook nog niet te zijn, ik kan er nog niet eens zijn, want ik ben nog onderweg. Ik ben waar ik ben.
Onaf, en toch heel
En dan komt meteen de grootste opdracht: helemaal opgaan in waar je nu bent. Al het andere loslaten. Je overgeven aan wat er wél is, in jou, in je omgeving, in jouw leven. Het beste, fijnste en mooiste oefenterrein dat ik daarvoor ken is: muziek. Zelf gezongen, zelf gespeeld. Waarin je je iedere keer weer kunt verbinden met de toon die je nu zingt, nu speelt. Die is het! Daar ben je, nu. Die verdient je volledige aandacht. En die biedt je vervolgens, op mysterieuze wijze, toegang tot een grotere ruimte. Waar goed of fout niet meer bestaan. Waar ons negatieve zelfbeeld helemaal niet kan komen, dat snapt daar niks van. Dan zijn we vrij. Ons diepste verlangen gaat niet over volmaaktheid, maar over heelheid, en die is hier te vinden.
Ook dat zal geen eindpunt zijn, de reis gaat door, er komen nieuwe hobbels. Maar ik ben dan weer verder, en ik zal voortaan weten: die vrijheid en die heelheid bestaan echt. En ik zal dan weer iets meer aandurven om het leven zichzelf aan mij te laten ontvouwen, en er bij blijven, open om het te ontvangen. Opgewekt onaf, onderweg.
De bron droogt nooit op
Voor mijzelf was dat de opbrengst van onze recente winterretraite, een intens en vreugdevol weekend. Alles kan daar samenkomen, vreugde en verdriet, stilte en uitbundigheid, hemel en aarde, prachtig gezang en volstrekt verkeerde tonen. En op onze beste momenten kunnen we dan voelen: het komt allemaal uit dezelfde bron. En die bron opent zich en er stroomt muziek uit, altijd weer. Die stroom houdt nooit op. Die is kennelijk ook onaf….
