Onlangs vond onze jaarlijkse ‘pianodag’ plaats, een dag voor studenten en afgestudeerden van onze Opleiding tot Stembevrijder. Het is voor een stembevrijder niet per se nodig om piano te kunnen spelen, maar het kan wel erg van pas komen. Aan zo’n dag doen mensen mee die al behoorlijk goed kunnen spelen, soms zelfs professioneel, maar ook volstrekte beginners. Die mix is enorm boeiend. Ik verheug me altijd op die dag omdat ik zelf pianospelen heerlijk vind en inmiddels weet: dat kan het voor iedereen zijn. En wel: op ieder niveau.
Je kent misschien wel het Afrikaanse gezegde: wie kan lopen kan dansen, wie kan spreken kan zingen. Ik voeg daar graag aan toe: wie kan mailen kan pianospelen. Want ja, je drukt één toets in en je bent aan het spelen. Maar je moet toch noten kunnen lezen, iets weten over akkoorden en eerst flink oefenen voor je iets aanvaardbaars ten gehore kunt brengen? Nee, dat hoeft echt niet. Het is wel raadzaam en eigenlijk ook heel leuk om dat allemaal te doen, maar het is niet het eerste wat nodig is.
Wie kan mailen kan pianospelen.
Twee werelden
Laat me dat uitleggen. Bij musiceren zijn altijd twee werelden betrokken: de wereld van kennis en vaardigheden enerzijds en de wereld van inspiratie en intuïtie anderzijds. Dat wat je jezelf in die eerste wereld eigen gemaakt hebt, bepaalt de virtuositeit van je speelt of zingt. Maar de tweede wereld bepaalt hoe levend je muziek is en hoe interessant om naar te luisteren. En dat geldt op ieder niveau.
In ons onderwijs, ook in veel muziekonderwijs, maken we de vrij noodlottige vergissing om de eerste wereld hoger aan te slaan dan de tweede. Maar die wereld van kennis en vaardigheden levert ook altijd frustratie op. Je loopt daar namelijk per definitie aan tegen wat je (nog) niet kunt en weet. Het is een wereld van prestatie, van vergelijking en oordeel. En, hoe vergevorderd je ook bent, het is een wereld van beperktheid. Het is een wereld van nooit (goed) genoeg, en het wordt voor veel mensen dus een wereld van angst. Herken je dat?
In de wereld van inspiratie en intuïtie geldt het tegenovergestelde: dat is nou juist een wereld waar overvloed heerst. Inspiratie is een stroom die nooit opdroogt. Intuïtie is er altijd. Je hoeft er niets voor te kunnen, je hoeft je ‘alleen maar’ te openen. Dat vergt een compleet andere focus. Hier gaat het om vertragen, voelen, ademen, vertrouwen. Van je hoofd afdalen naar je hart, je buik. Dat vraagt moed. ‘Wat inspiratie ook is, het komt voort uit een voortdurend niet-weten’, zei de Poolse dichteres Szymborska ooit. Dat betekent dus: geen houvast.
Een beslissende vraag
Kinderen hebben volop toegang tot die wereld. Ik denk dat Picasso daarop doelt als hij zegt dat ieder kind een kunstenaar is. Een kind vraagt zich, tot een zekere leeftijd, niet af of het kan dansen of tekenen of zingen. Het is allemaal spelen. Spelen om geen enkele andere reden dan: spelen is zo heerlijk. Hoe kunnen we dat spelplezier blijven houden als we ouder worden?
Een kind vraagt zich niet af of het kan dansen of tekenen of zingen. Het is allemaal spelen.
Werkelijk cruciaal in muziek, of je nou zingt of een instrument bespeelt, is het antwoord op maar één vraag: welke van beide werelden leidt jou als je musiceert? Intuïtie en vaardigheid zijn beide nodig, maar vaardigheid moet dienen, niet leiden. Als vaardigheid leidend is wordt je muziek saai. Misschien maak je indruk met je virtuositeit, maar verder gebeurt er niet veel. Het is dan geen spelen meer, het is serieus hard werken geworden. En het omgekeerde maakten we ook weer mee op die pianodag: de muziek van een totale beginner die vol overgave met één vinger één toets bespeelt, kan werkelijk boeiend zijn. Dat duurt dan misschien maar een halve minuut, maar ja, dat is dan wel een mooie halve minuut. En potentieel een veelbelovend begin. Voor professionals is die onbevangenheid vaak heel lastig, maar als bij hen het spelende kind tevoorschijn komt is het wel echt een feest voor iedereen die daar bij mag zijn.
De brief van de dag
Een paar weken geleden stond er in de Volkskrant een artikel over faalangst en podiumvrees bij musici. Ik besloot te reageren en stuurde een ingezonden brief, die tot mijn vreugde prominent in de krant verscheen als ‘brief van de dag’, verderop in de nieuwsbrief tref je hem aan. Er kwamen veel reacties, vooral ook van musici die zich herkenden in wat ik schreef. Dat deed me besluiten om weer eens een dag speciaal voor deze kunstenaars te beleggen: ‘Leven van Talent’. Ik zie daar naar uit en hoop dat we als volwassen kinderen gaan spelen.
