Het was de betreurde Joost Zwagerman die ooit dit citaat van Henk van Os aanhaalde. De ervaring waar van Os over schrijft had hij bij een schilderij van Mark Rothko, dat hem diep trof en waar hij een hele ochtend naar had gekeken. Ik word op mijn beurt getroffen door zijn woordkeuze: verheven stilte.
Trouwe lezers van deze nieuwsbrief-column kennen inmiddels mijn fascinatie voor de werking van stilte en voor het belang ervan voor wie musiceert. In de zomer hebben we onze derde zang- en stilteretraite meegemaakt, en wat was dat ook voor mij weer een boeiende en vervullende ervaring. Het is werkelijk wonderbaarlijk wat er gebeurt als mensen niet alleen met elkaar zingen, maar ook met elkaar stil zijn, in een sfeer van én devotie én lichtheid.
Verheven stilte, daar gaat het om. Er zijn natuurlijk heel veel soorten stilte. Er is de ongemakkelijke stilte van: er is geen contact, maar ik weet ook niet wat ik kan zeggen. Er is de saaie of zelfs nare stilte van alleen zijn, terwijl je niet alleen wil zijn. Er is de verruimende stilte van niets hoeven, geen mensen om je heen en helemaal aan jezelf toekomen. Er is de verwachtingsvolle stilte voor de storm. Zo zou ik nog even kunnen doorgaan. Maar nu wil ik het hebben over de verheven stilte. De stilte waarin je als het ware opgetild wordt, waarin je je verbonden voelt, met anderen, of juist met iets mysterieus, onbevattelijks.
Daarbij past het woord devotie. Voor sommige mensen is dat een wat beklemmend woord, dat een associatie heeft van opgelegde plechtigheid, verplichte heiligheid. Het deed mij goed om onlangs een mooie beschrijving tegen te komen van wat devotie is: ontzag voor het mysterie. Dat ontzag kan ik als vanzelfsprekend voelen, ik hoef daarvoor eigenlijk alleen maar naar de sterrenhemel te kijken, of naar een zonsondergang, naar een oude boom, een moeder-eend met acht kleintjes. Ik hoef alleen maar naar mooie muziek te luisteren, een treffende foto te zien, een mooi gebouw, een stijlvol gedekte tafel, een aansprekend kunstwerk. Al die schoonheid kan mij stil maken en vervullen met ontzag. En al die schoonheid is uiteindelijk ook deel van een groter mysterie.
Het Lied van de Stilte
Dat soort devotie is geen luxe, is ook niet iets wat voor sommige mensen is weggelegd en voor anderen niet. Dat ontzag is een werkelijk noodzakelijk element voor een vervuld leven. Niet dat je de hele dag daarvoor hoeft in te ruimen, we hoeven niet allemaal monnik te zijn. Maar af en toe, ja, dat wel. Even ‘ontkomen aan jezelf in sublieme rust’. Even weer weten: er is meer.
Die verheven stilte is precies wat we beogen met onze retraite-activiteiten. Waar we zingen en stil zijn. We verheffen daar de stilte door ons gezang. En we verheffen ons gezang door stil te zijn. We komen bijna als vanzelf terecht in devotie. Maar zwaar wordt het niet, we hechten eraan om steeds weer lichtheid in dat geheel te kunnen ervaren.
